Աշխարհի ամենաէկզոտիկ ու հեռավոր վայրերը վաղուց տնտղած հային ռուսաստանյան փոքր քաղաք ճամփորդությամբ չես զարմացնի, ուստի այս նոթերիս հասցեատերերը պատմության, աշխարհագրության կամ տեսարժան վայրերի սիրահարները չեն: Իմ համառ ջանքերի արդյունքում զբոսաշրջիկային բնույթի դեպքեր  իմ ճանապարհորդության ընթացքում, ի հարկե, եղան եւ գուցե որոշ այցելություններ այստեղ հիշատակեմ, բայց դրանք, համեմատած նույն ընթացքում խմված օղու ու գինու քանակի, ստամոքս ուղարկված տնական հավի, ճագարի, հյուսիսային եղջերուի, երինջի, խոզի ու վարազի մսի քանակի հետ, չնչին դիպվածներ էին: Հազիվ թե բավարարեմ նաեւ ճամփորդական սեքս-պատմությունների սիրահարներին, որովհետեւ որքան էլ ռուսների հետ սեքսը` իր քաղաքական-միջպետական եւ դրան հակադարձ մարդկային-միջսեռային դրսեւորումներով, հայերիս համար ամենաավանդական երեւույթներից մեկն է, իմ ճամփորդության նպատակը դա չէր: Ավելին, արդեն վաղուց չեմ կիսում իմ հայրենակիցների մեծամասնության հիացմունքն ու տարվածությունը ռուս «բլյանդինկաներով» եւ չեմ փոխել համոզմունքս առ այն, որ աշխարհում թխաչյա ու թխահեր հայուհուց լավ կին ու սիրուհի չկա:

Դե, կռահեցիք երեւի, որ հիմնականում շարադրելու եմ այս երկարատեւ (չեմ հիշում, որ երբեւէ քսան օրից ավել Հայաստանից բացակայած լինեմ) ճամփորդությանս ընթացքում դեպքերից եւ դեմքերից ծնված մտքերս, իսկ թե որքանով դրանք կհետաքրքրեն ընթերցողին, չգիտեմ` կերեւա եթե որոշեմ հրապարակել: Հիմա, այս տողերը գրելիս, ես դեռ հյուրանոցում եմ, գրում եմ հատուկ այս ճամփորդության համար տղայիս ընկերոջից փոխառված նեթբուքի վրա, որը խցկել եմ լայնարձակ համարիս հեռուստացույցի եւ լուսամուտի արանքը ու կռացել արջեւը` որովհետեւ մյուս բոլոր անկյունների համեմատ ամենալավ ինտերնետ կապը այստեղից է, չնայած էլի մահացու դանդաղ ու անկայուն է: Երբ եւ ինչպես կավարտվի ճամփորդությունս դեռ պարզ չէ, բայց, քանի որ սկիզբն է ու, հուսով եմ, մեծ մասն արդեն հետեւում են կարող եմ սկսել սկզբից:

Ամեն ինչ սկսվեց հարսանիքից` որը, չնայած ժպտերես հարսիկն ու ընկերոջս որդի փեսան վաղուց ապրում են Ռուսաստանի Պերեսլավլ-Զալեսսկի քաղաքում, ծնողները որոշել էին անել Երեւանում: Այդ երեկո էր, որ Պերեսլավլ-Զալեսսկիից եկած հարսանքավորներից մեկից հրավեր ստացանք հանգստանալու Պերեսլավլի մերձակայքում գտնվող, իրեն պատկանող հանգստավայրում: Ու չնայած հրավերն ուղղված էր բոլոր ներկա ընկերներիս, միայն երկու գործազուրկներով կարողացանք ընդունել այն:

Լավ հիշում էի, որ Սերժը շաբաթներ առաջ ճոխ միջոցառմամբ բացել էր օդակայանի նոր շենքը եւ ուրախ էի, որ առիթ ստեղծվեց թռչելու օգտվելով թարմությունը դեռ չկորցրած նոր ուղեւորասրահից: Ավաղ, իրականությունը ոչնչով չտարբերվեց մեր սիրասուն «նախագի» անհրապույր կերպարից: Շինցանկապատը դեռ իր տեղում էր, հին ճամփան էլ տանում էր հին օդակայանի «սունկի» տակ: Ծանոթ հնությունների եւ հին  «,պրոցեդուրաների»  շարքը սակայն շուտով նոր երանգներ ստացավ, երբ սահմանն անցնելուց առաջ մատնահետքերս պատճենող երիտասարդը, երեւի զգալով իմ նախկինում  «նստած-հելած»  լինելը, որոշեց ինձ հրահանգներ տալ դու-ով դիմելով:

«Ինձ հետ ինչու եք դու-ով խոսում» իմ պարզ հարցը այնքան ապշեցրեց նրան, որ պապանձվեց ու պատասխանելու համար չդիմեց նույնիսկ «զանգ ընկերոջը» հնարավորությանը: Բայց «զանգ ընկերոջը, ռուսաց «բլյանդինկա» կին-սահմանապահի կատարմամբ, այնուամենայնիվ, եղավ` երբ հաղթահարում էի հաջորդ արգելքը: Անձնագիրս, որը նույն օրն էի վերցրել հայրենի ոստիկանության Շենգավիթի անձնագրային բաժնից, ուր բարյացակամորեն երկարացրել էին երկրից դուրս գալու թույլտվությանս ժամկետը, ինչպես պարզվեց շապիկի միջից հանելուց հետո, խորը հոգեվարքի մեջ էր` էջերը միայն մեկ անկյունում կուտակված կամքի ուժով էին իրար կպած: Բլյանդինկան առանց որեւէ ափսոսանքի, մաքուր ռուսերենով հայտնեց ինձ, որ գործս բուրդ է, որ այդպիսի անձնագրով ինձ չի կարող թողնել թռիչքի եւ եթե թողնի էլ, ապա 99 տոկոս հավանականությամբ ինձ ետ կարտաքսեն մոսկովյան սահմանապահները:  Հիասթափությանս աստիճանը բլյանդինկային հասանելի դարձնելու համար, ես էլ ստիպված եղա սեփական երկրում «խոդ տալ» ռուսերենս: Մայակովսկու պաթոսն ու եսենինյան հովվերգությունը իրար խառնելով փորձեցի բացատրել բլյանդինկային, որ իր դերը բնավ իմ թռիչքը խափանելը չէ, այլ օգնելը, որ ես բարեհաջող տեղ հասնեմ, ուստի խնդրեցի պարզապես մի կտոր սքոթչով ամրացնել անձնագիրս եւ վերջ: Սքոթչի տարբերակը մերժվեց որպես Ռուսաստանի պետականությունը վիրավորող տարբերակ եւ հետեւեց «զանգ ընկերոջը»` դիմեց շեֆին եւ նրա հետ կարճ զրույցից հետո ինձ ուղարկեց շեֆերի սենյակ, չնայած բաց-կապույտ աչքերից երեւում էր, որ ավելի շատ ուզում էր այլ ուղղությամբ ուղարկել: Շեֆերի սենյակում հայ տղաներ էին, որոնք իրենց հերթին խորհրդակցեցին իրենց շեֆի հետ ու իրենց հերթին մերժեցին սքոթչի տարբերակը: Նորից ուրախացրեցին ինձ Շերեմետեւոյից անմիջապես դեպորտի ենթարկվելու իրական հեռանկարով, բայց, քանի որ պակաս հավատով էին ներշնչված ռուսաց պետականության նկատմամբ, որոշեցին ինձ շանս տալ` թույլատրեցին թռչել: Իսկ սքոթչ ու մկրատ ինձ տվեց բեռների զննման կետի բարեհամբույր ու թխահեր աշխատակցուհին: Նույնիսկ օգնեց կպցնելիս: Զուր չէ, որ սիրում եմ թխահերներին:

Մոսկվայում եւս երկու բլյանդինկա-սահմանապահներ բավական երկար շամանություն արեցին անձնագրիս վրա, բայց նախ սքոթչը մեղմել էր իրավիճակը, հետո էլ ես իմ հայությունն արեցի ու հայտարարեցի, որ անձնագիրս «փլվել է» երեւանյան իրենց կոլեգա բլյանդինկայի ձեռքին:

Ուրախ ավարտով այս փոքրիկ դիպվածը, սակայն, մի շարք հարցեր է առաջացնում: Ահա դրանցից մի քանիսը.

Ի՞նչ գործ ունեն ռուս սահմանապահները Զվարթնոց օդանավակայանում: Այդ ի՞նչ են անում նրանք, ինչը չեն կարող անել հայ սահմանապահները ու այդ պատճառով չի իրականացվում հայ-ռուսական միջպետական համաձայնագրով ի սկզբանե նախատեսված, ռուս սահմանապահների փուլ առ փուլ փոխարինումը հայ սահմանապահներով: Նույն հարցադրումը վաղուց արդիական է նաեւ հայ-իրանական սահմանի համար: Օտարերկրացիներին դեռ մի կողմ թողնենք. սեփական երկրի անկախության մասին ի՞նչ կարծիք են կազմում հարյուր հազարավոր ՀՀ քաղաքացիները, երբ Հայաստանից մեկնելիս ու վերադառնալիս պարտադիր կարգով ստիպված են լինում շփվելու Ռուսաստանի ՖՍԲ-ի աշխատակից բլյանդինկաների հետ:

Եվ վերջին տրտունջս օդակայանի բացման վերաբերյալ. Ի՞նչ տարբերություն կա սեփական ժողովրդի աչքին թոզ փչող  Սերժի եւ մոսկովյան բոսերի աչքին ժամանակին թոզ փչող ՀԽՍՀ կոմկուսի առաջին քարտուղարների գործելաոճում: Դեմիրճյանն էլ, հիշում եմ, երեւանյան մետրոն բացեց մեծ շուքով, իսկ հետո փակեց` անավարտ շինարարությունը շարունակելու համար: Նույնիսկ կատակ կար այն տարիներին, թե մետրոն բացեցին, տեսան ռակ ա` փակեցին:

Օդակայանում ինձ թռիչքից զրկելու հեռանկարին բախվելիս մի անեկդոտ հիշեցի, բայց այն կպատմեմ ամենավերջում` երբ հասնեմ Երեւան:

***

Մոսկվան երբեք չեմ սիրել: Թե’ երբ երեխա էի ու ծնողներս ինձ քարշ էին տալիս Դամբարան ու Կրեմլ դիտելու, թե պատանեկան-ուսանողական տարիներիս` որպես կայսրության մայրաքաղաք, թե հիմա, որպես օտար երկրի մայրաքաղաք, ուր  ատում են «չեռնոժոպի» կովկասցիներին ու, հարմար առիթի դեպքում, սպանում կամ Ռուսսկի մարշեր անում նրանց դեմ: Վաղուց` մի 15 տարի երեւի չէի եղել այնտեղ, ասում էին շատ է փոխվել: Նոր շինություններ շատ կան, այո’, բայց քաղաքը առաջին հերթին մարդիկ են, իսկ նրանք, ինչքան տեսա, չեն փոխվել, փոխվածներն էլ երեւի հիմնականում քաղաքից դուրս էին: Իսկ քաղաքում համարյա ամբողջությամբ պահպանվել է սովետական-սոցիալիստական սիմվոլիկան եւ անվանումները: Մուխինայի հանրահայտ արձանախումբը նույնիսկ առաջ է քաշվել, իսկ փողոցներն ու մետրոն աչքի են ընկնում վատ հագնված կանանց ու տղամարդկանց հորդաներով որոնք ակտիվորեն հաճախում են բազում նորածիլ առեւտրի կենտրոններ` որոնցից մի քանիսը, ասում են, մեր հայրենակիցներինն են:

Մոսկվայում երկու վայր եմ այցելել ու երկուսից էլ շատ տպավորված եմ: Առաջինը նորակառույց հայկական եկեղեցին է: Վայրն այդպես են անվանում, բայց իրականում դա Մոսկվայի կենտրոնում դեռ կառուցվող խոշոր եկեղեցական համալիր է` իր մայր տաճարով, Ս. Խաչ  եկեղեցիով, առաջնորդարանի շենքով, կրթամշակութային, վարչական եւ հյուրանոցային մասնաշենքերով: Մայր տաճարը, երեւի իր արտաքին ճոխ զարդաքանդակների շնորհիվ, ինձ հիշեցրեց Վանա լճի Ախթամարի հոյակերտ վանքը: Համալիրը, նույնիսկ իր դեռ ոչ ավարտուն տեսքով, հիացնում է իր գեղեցկությամբ ու պատկառազդու է իր չափերով: Ցավոք իր այդ որակներով նաեւ տխուր վկայությունն է հայերի դեպի Մոսկվա ներգաղթի ահռելի չափերի:

Երկրորդը ռուսական Ամենափրկիչ Քրիստոսի տաճարն էր, որը, անշուշտ, հանրահայտ է, բայց ես առաջին անգամ առիթ ունեցա այն տեսնելու:

***

Պերեսլավլ-Զալեսսկին գտնվում է Մոսկվա եւ Յարոսլավլ քաղաքները միմյանց կապող 240 կիլոմետրանոց ճանապարհի ճիշտ մեջտեղում, իսկ մեզ հյուրընկալած, եղեւնիների ու կեչիների խիտ անտառով շրջապատված գողտրիկ հանգստավայրը, քաղաքից մի հինգ կիլոմետր դուրս է: Մոտ 42 հազար բնակչություն ունեցող Պերեսլավլը Ռուսաստանի փոքր քաղաքներից առաջինն է, որն ունի սեփական համալսարանը` իր հիմնադիր եւ առաջին ռեկտոր դոկտոր-պրոֆեսոր Ալֆրեդ Այլամազյանի անվան: Հայտնի է նաեւ իր Պլեշչեեւո լճով` ուր պատանի Պետրոս առաջինը կառուցեց ու փորձարկեց իր առաջին նավատորմն եւ նույն լճից որսվող Րյապուշկա ձկով, որն ուղարկվում էր մոսկվա` թագավորների ճաշասեղանին: Հայերն այս քաղաքում վերջերս այնքան են շատացել, որ քաղաքը կատակով Պերեսլավլ-Արմյանսկի են կոչում: Յարոսլավլի մարզի հայերը հենց այս օրերին նշում էին համայնքի քսանամյակը: Պերեսլավլի համայնքի երեւելիները մեկ մտածեցին, որպես հայաստանցի պատվավոր հյուր ինձ էլ տանել Յարոսլավլ` մասնակցելու հանդիսավոր նիստին, բայց հետո հիշեցին որ ընդդիմադիր եմ ու հարցը փակվեց: Բայց Յարոսլավլում եղա, անավարտ հայկակական աղյուսե եկեղեցու շինարարություն էլ այցելեցի:

Ամենատխուր բանը, որը հետապնդում էր ինձ ողջ այցիս ընթացքում, Հայաստանից ահռելի չափերի արտագաղթի ամենօրյա վկայություններն էին: Հարսանիքներին, ծնունդներին, խաշի սեղանների շուրջ այնպիսի քանակությամբ հայեր էին հավաքվում, որ ապշում էի: Ամբողջական գերդաստաններ, շահումյանցիների, ֆրանկերի, ապարանցիների, վարդենիսցիների, մի խոսքով բոլոր «ցիների» կլաններ: Պսեվդոհայկական կյանք ու միջավայր: Լավ կամ նորմալ գումար են վաստակում, լավ-լավ տներ են կառուցում ու հարեւան, թամբալ ռուսների աչքը հանում: Մենք անընդհատ խոսում ենք որպես օգնություն Հայաստանում մնացած հարազատներին ուղարկվող գումարների մասին, բայց երբեք չենք խոսում մեր տունը քանդող օգնության մեկ այլ ձեւի մասին` երբ մեկը մեկնելով ու տեղավորվելով նոր վայրում, սկսում է կանչել ու տեղավորել մյուսներին:

Հաջողակ գործարարները փորձում են ազգանվեր գործեր էլ անել, բայց ես եւ դուք հո լա՞վ գիտենք` այս ամենի վերջն ինչ է: Ովքեր են 2-3 սերունդ հետո այցելելու Մոսկվայի նորակառույց եկեղեցին, եթե նույնիսկ հայրենասեր ու ավանդապաշտ քրոջս թոռները հազիվհազ են հայերեն խոսում: Ո՞ւմ են մնալու կուտակված կապիտալն ու գույքը երբ մի օր պայթի արդեն իսկ եռալու նշաններ տվող ռուսական ազգայնականության կաթսան:

Զարմանալի բան տեսա վերջին օրը Մոսկվայում: Հարսանքավորների մեքենաների շարասյուն սլացավ Վարշավկայով` առաջին երկու մեքենաներից գլուխներն ու թեւերը դուրս հանած երիտասարդները ծածանում էին մեր եռագույնը: Ո՞ւմ եւ ի՞նչ էին ուզում ասել դրանով: Ռուսներին ու այլազգիներին ուզում էին հայտնել որ հայկական հարսանիք է՞: Է հետո ինչ: Պատահական անցորդ հայերի՞ն էին ուրախացնում, թե՞ իրենք էին օտար միջավայրում  ինքնահաստատվում այդպիսով: Քիչ էր մնում բղավեի. Դուք հո ֆուտբոլիստ կամ բռնցքամարտիկ չե՞ք, այ ժողովուրդ: Վերադարձրեք դրոշը Հայաստան:

***

Ռուսաստանում նախընտրական շրջան է ու կարծում էի քաղաքների փաղոցներն ու շենքերի պատերը լեցուն կլինեն նախընտրական նյութերով: Իրականությունը շատ ավելի պարզունակ էր. ընտրություններից 20 օր առաջ Պերեսլավլում միայն երկու-երեք պաստառ հայտնվեց` երկուսի վրա Պուտինն էր, մեկի վրա մի խրոխտ դեսանտային քարոզում էր պրոպուտինյան  համառուսաստանյան ճակատը: Մոսկվային մոտենալիս ճամփեզրերին մեկ-մեկ հայտնվում էր Ժիրինովսկու «Мы за русских» ֆաշիստական պլակատը, եւ կոմունիստ Զյուգանովի անմեղսունակ մռութը` «Возродим подмосковье» իսկը կոմունիստական կոչով:

Իրական քաղաքական կյանքի, մրցակցության նշույլ առօրյայում այդպես էլ չնկատեցի: Այդ առումով այսօրվա ռուսաստանը ոչնչով չի տարբերվում ԽՍՀՄ-ից: Պուտինի ոչ մի երկրպագուի չհանդիպեցի, բայց նաեւ ոչ մի հրապարակային դժգոհություն, պայքարի կոչ կամ ձգտում: Ամեն ինչ կանխավ պարզ է եւ շարքային ռուսաստանցուց ոչինչ կախված չէ:

***

Երեւանում ես արբանյակային ալեհավաք չունեմ ու հեռուստացույց, բացառությամբ ֆուտբոլի մեր հավաքականի խաղերի ու հեռուստացույցի առջեւ նախաճաշիս 15-20 րոպեների, համարյա չեմ նայում: Չէ, չխաբեմ` մեկ էլ որպես քնաբեր եմ նայում մի 5-10 րոպե ու հանձնվում եմ Մորփեոսին: Հյուրանոցիս հեռուստացույցը դիտման համար առաջարկում էր 10 ալիք, որոնցից մեկը մեր “Շանթն” էր, մյուսը “Եվրանյուզը”, իսկ մնացածը մոսկովյան եւ մեկ պետերբուրգյան ալիքներն էին: Ահագին ժամանակ անցկացրի հեռուստացույցի առջեւ պարկած եւ, եթե ամփոփեմ, ապա առյուծի բաժինը այդ ժամանակի գրավեցին զվարճալի հաղորդումները: Շանթի հաղորդումները` երեւանյան «բնավորությանս» համաձայն, այդպես էլ չկարողացա նայել, չազդեց նույնիսկ հետզհետե կուտակվող կարոտը Հայաստանի նկատմամբ: Եվրանյուզը մեկ անգամ մի տաս րոպե ես նայում` հետո անընդհատ կրկնում են նույնը: Մնացածը ռուսական հումորն է տարբեր ալիքներով` «հայախառն», առավել ապաքաղաքականացված, շվոցով քողարկվող հայհոյանքներով ու սեքսի ու խմիչքի մասին անվերջ խոսակցություններով լեցուն: Այդ բոլորը կուլ եմ տվել ամենօրյա ռեժիմով եւ վախենում եմ, որ դրա բթացնող ազդեցությունը կարող է այս նոթերում էլ զգաք:

Հայաստանից օբյեկտիվ տեղեկատվության հոսքի իմ միակ խողովակը` Ինտերնետը հասանելի էր միայն հյուրանոցի հաշվապահությունում, ուր աշխատող երկու գեշ ռուս կնիկները ինձ այնքան էլ բարյացակամ չէին ընդունում ես էլ ինձ լավ չէի զգում, որովհետեւ կապը շատ դանդաղ էր, համակարգչին միացված բարձրախոսներ էլ չկային: Ուստի մի քանի օրից մի 40 դոլար ծախսեցի եւ Մեգաֆոնի 3G մոդեմ գնեցի, որ կարողանամ համարում կպնել Համացանցին: Ավաղ, այդ աստիճան անկայուն եւ դանդաղ կապ ես վաղուց չէի տեսել: Մի ամբողջ օր համարիս ու հյուրանոցի տարածքում լավ կապ որսալու ջանքերս, ինչպես վերը ասացի, ավարտվեցին լուսամուտիս ու հեռուստացույցիս արանքում, բայց միեւնույն է Սքայփի, ՅուԹյուբի, Ֆեյսբուքի չաթի եւ Ազատություն ռադիոկայանը առցանց լսելու մասին ստիպված էի մոռանալ: Չորս օր շարունակ ապարդյուն փորձեցի նայել հարբած վարչապետի ելույթը մինչեւ վերջապես հաջողվեց ներբեռնել կեսը ու նայել:

***

Հայաստանն ինձ դիմավորեց նոր օդակայանի արդեն բացված շենքով եւ, օ՜ հրաշք, Հայաստանի սահմանապահով: Մի թե հարցը լուծվել է՞. հավատս չի գալիս: Շենքի ինտերիերը   շատ սիրուն ու նորաոճ է, տեխնիկապես հագեցած, բայց, ցավոք, հայատառ գրառումներից բացի այլ ազգային յուրահատկություն ու շունչ չտեսա: Փոխարենը սերվիսը, մանավանդ Դոմոդեդովոյի կոլխոզնիկի մակարդակին համեմատ, շատ լավն էր ու կայծակնային: Նույնիսկ պարկինգի վարձի թանկացումը այդ պահին ներելի թվաց:

Դե, քանի որ հասանք ավարտին ու նորից խոսեցինք թռիչքից, ավարտում եմ սկզբում խոստացածս անեկդոտով:

Թռիչքի նախասրահում հարբած ու ոտքի վրա դժվարությամբ կանգնած ուղեւորին օդակայանի հսկիչն ասում է. Քաղաքացի դուք չեք կարող թռչել:

-Էդ ընչի՞ որ քուր ջան, զայրացած հարցնում է ուղեւորը:

-Դուք հարբած եք, չի կարելի:

-Ընչի ե՞ս եմ քշելու սամալոտը, զարմանում է ուղեւորը:

ejournal.am

09:13 Նոյեմբեր 28, 2011 |

Կարապետ Ռուբինյան